FATİH SULTAN MEHMED'İN ÖLÜMÜ

Ord. Prof. î. H. UZUNÇARŞILI

Fatih Sultan Mehmed, muhtelif sebeplerle arası açık olan Memluk devleti üzerine hareket ettiği sırada yolda vefat etmiştir. Pâdişah 27 Safer 886 ve 27 Nisan 1481 de Kapıkulu Ocaklarıyla İstanbuldan çıktı; tarihlere göre o sırada rahatsız idi. Üsküdar'a, geçtikten sonra rahatsızlığı arttığından bir kaç gün Üsküdar'da, kaldı. Atla gidemeyecek derecede dermansız olduğundan araba ile yola çıktı. Bitkin birhalde Gebze'ye yakın Tekir Çayırı veya Hünkâr Çayın ordugâhına indi ve 886 Rebiulevvelinin dördüncü Perşembe günü akşama yakın(4 Mayıs 1481) elli bir yaşında vefat etti. İstanbul'dan çıkışıyla ölümü arasından yedi gün geçmişti. Hastalığı sefere hareketinde kaç gün evveldi? Yoksa hareketi gününde mi hastalandı? Hasta halde yola niçin çıktı? Ölümünde zehirlenmek gibi harici bir tesir var mı idi? gibi sorular ve bunların tetkiki ayrı bir konu olduğundan burada zikredilmedi.

Tarihlere göre hastalığı nikris olup ıstırabı fevkalâde olduğu için andan müteessiren vefat etmiş ve ölüm askerden gizlenerek hamam yapmak üzere İstanbul1 a geçirilmiş ve yine tarihlere göre on bir gün ölümü saklanmış.

Bu kısa izahtan sonra elimizdeki vesikaya göre İstanbul Fatihinin ölümüne ve cesedinin kokmasına ve dahilî ahşasının temizlenerek tahnit edildiğinden bahsedelim.

Fotoğrafını makalenin sonuna koyduğumuz vesikaya göre bu ariza Fatih'in yerine hükümdar olan İkinci Bayezid'e hitaben yazılmıştır. Bu arizayı takdim eden adam, Fatih'in yanında beraber sefere çıkan Baltacılar Kethüdası Kasım'dır. Vesikaya göre :

Baltacılar Kethüdası Kasım, Padişahla sefere çıkışında Hünkârdan çavuşluk istemiş ve Pâdişâh da sabretmesini söylemiş; sonra Pâdişâhın vefatı vuku bulmuş. Cesedinin üzerinde (bu her halde cesedin saraya getirilmesinden sonra olacak) üç gün üç gece mum yanmamış. Bunun üzerine Kasım gidip bu hali kapucular kethüdasına söylemiş ve o da durumu İstanbul Muhafızı İshak Paşa'ya arzetmiş. Bunun üzerine lshak Paşa'nın emriyle cesedin üzerine mum yakmışlar ve cesedin kokması sebebiyle yanına kimse varmamış.Bu, kethüda Kasım ile usta dediği birisi beraberce cesedin içini açıp temizlemiş, bu yaptığı işleri kendi kethüdası da bitirmiş.

Baltacılar Kethüdası Kasım bunları zikrettikten sonra yeni Pâdişaha merhum Hünkârın ruhu için bu mâruzâtının sonuna kadar okunmasını ve kendisini kapucu yaptıklarını arzeyliyor.

Baltacılar Kethüdasının yazısı Sultan Mehmed'in ölümünün duyulup meydana çıkmasından sonradır. Ondan evvel tarihlere göre belki on bir gün saklanmıştır. Gece gündüz cesedin üzerine mum yanmaması ve bu hal lshak Paşa'ya söylenerek onun emriyle mum yakılması üzerine İstanbul Muhafızı İshak Paşa'nın Fatih'in ölümünden sonra duruma hâkim olup Veziriâzam Karamanî Mehmed Paşa'nın öldürülmüş olduğu anlaşılıyor.

Fatih'in ölümÜyle cesedinin kokmaya kadar ihmal edilmesi saltanata geçecek iki şehzadenin gösterecekleri faaliyete bağlı idi.Fatih Sultan Mehmed tedvin ettirdiği kanunnâmede evlâdından
kime saltanat müyesser olursa nizam-ı âlem için kardeşlerini öldürmesini tesbit ettirmişti. Bu kanuna göre babalarının son demlerine doğru oğulları can kaygusuna düşerek imkân dahilinde tedbirli bulunuyorlardı. Meselâ Fatih'in büyük oğlu Bayezid, kendisinin babası tarafından pek sevilmediğini biliyordu. Kendisi Kapıkulu Ocaklarına ve bilhassa Yeniçerilere güveniyordu ve devlet erkânından bazı taraftarları da vardı.

Fatih'in küçük oğlu Cem, babasının sevgilisi idi. Hattâ Karamani Mehmed Paşa'nın tertip ettiği kanunnâmede nümune olarak şehzadelere yazılacak fermanda misal olarak Cem'in ismi
zikredilmişti. Veziriâzam ve bazı devlet adamları da Cem taraftarı idiler. Fatih Sultan Mehmed, Kanunnamede tarafgirlik etmiyerek hükümdarlığı ikisi arasında serbest bırakmışa.

İşte durum böyle iken hiç ümit edilmedik bir zamanda Pâdişâhın genç denilecek yaşta ölümü ve iki tarafın kendi efendilerini hükümdar yapmak üzere faaliyete geçmeleri ve Cem taraftan Sadrazamın öldürülmesi ve tarihçilere göre yolsuz hareketler yapıldığı sırada zavallı İstanbul Fatihinin cesedi ihmal edilerek kokmaya kadar varmış ve şehzade Bayezid partisi taraftarı olan istanbul Muhafızı Vezir İshak Paşa duruma hâkim olarak mütereddit bulunan Amasya Valisi Bayezid'i arka arkaya adamlar göndermek suretiyle Cem'in gelmesinden evvel saltanata davet ile cülus ettirmiştir.

Baltacılar Kethüdası Kasım'ın Sultan Bayezid'e takdim ettiği ariza aynen şöyledir:

Sultan Atabe-i saadet penah (penaha) yüz sürmekten sonra mâruz-ı bendegi ben fakir devleti û Hünkârın, Baltacılarının Kcthüdasıydım.
Devletlû hünkârın kulluğunda idim devletiyle öte yakaya sefer idicek hünkâr, ben fakir Çavuşluk sadaka eyle Sultanım dedim, devletiyle sabreyle der.Ol halde hünkâr müteveffa oldu üzerimde (üzerinde) üç gün ve üç gece mum yanmadı. Vardım.Kapucular Kethüdasına söyledim ol dahi Ishak Paşa'ya söyledi. Emir eylediler mum yaktım reyhası (rayihasından) kimse yanına varmadı. Ben fakir, usta ile bilece içini ayırtladım.
Bu zikr olunan sözleri kethüdamız dahi bilir devletlû hünkârın ruh (ruhu)için bu zikr olanı ahirine dek oku devletlû sultanm. Devletiyle taht (tahta) geldin. Ben kulunu Kapıcı eylediler baki ferman sultanınım.